Paus Franciscus: Een erfenis die Portugal uitdaagt

De dood van paus Franciscus markeert het einde van een tijdperk van diepgaande verandering voor de Kerk, voor gelovigen en voor de wereld. Een eenvoudig man, met ignatiaanse woorden en een missionair hart, die ons oproept tot bezinning en verandering – niet door revolutie, maar door trouw aan het essentiële. In deze tijd van rouw worden wij ook opgeroepen tot herinnering en toewijding. In Portugal, waar de maatschappij steeds wantrouwiger wordt en de politiek gekenmerkt wordt door lawaai en instabiliteit, klinkt zijn nalatenschap door als een uitdaging en oproep tijdens de Wereldjongerendagen (WJD) in 2023.

‘Voel het verlangen naar de toekomst,’ zei Francisco met een helderheid die alleen heiligen en dichters kunnen hebben. Saudade, een woord dat zo eigen is aan ons, dat de last draagt ​​van wat verloren is gegaan en het verlangen naar wat gehoopt is, wordt hier hoop genoemd. Maar een actieve hoop, die het land en de Kerk niet met berusting, maar met een horizon bekijkt. De Portugese politiek, die in een spiraal van onzekerheid, individualisme en desoriëntatie is beland, moet deze dimensie dringend herwinnen: ze moet een gemeenschappelijk goed dienen, dat zich op de toekomst richt en zich niet beperkt tot verkiezingen of de volgende verkiezingscyclus.

De eenvoud van Franciscus’ woorden dwingt ons na te denken over hoe we ervoor staan ​​– en waar we naartoe gaan – als samenleving op planeet Aarde. Jouw aanwezigheid in Lissabon, in 2023, resoneert voor mij nog steeds als een echo van licht in een tijd vol schaduwen. Ik zei tegen de jongeren en tegen de wereld: “Wees niet individualistisch of elitair in het onderwijs.” Waar moeten we als maatschappij over discussiëren en debatteren? Welke school en universiteit bouwen we in Portugal? Eén die verdienste en dienstbaarheid bevordert, of één die ijdelheid en ongelijkheid voedt? Kennis is niet alleen voor enkelen of voor de kansel: kennis is voor het volk, voor transformatie, met naastenliefde. En dat geldt ook voor de politiek. Een land wordt niet geregeerd door ego's, maar door toewijding en waarheid.

Francisco nam nooit afstand van de realiteit. Integendeel, hij nodigt ons uit om het onder ogen te zien: “Vind God vanuit de schaduwen en wonden.” Portugal kent ook schaduwzijden: schrijnende armoede, een verlaten binnenland, jongeren zonder toekomst, vergeten ouderen, verstikte gezinnen, afnemend geloof. Maar er zijn ook wonden in de politiek: wantrouwen, corruptie, gebrek aan woord. En in de Kerk, waar formalisme zo vaak voorrang krijgt boven het levende Evangelie. Franciscus leert ons dat God hier is, precies hier, waar pijn en vallen is. “Op het pad van het leven zijn er vallen, en het probleem is niet het vallen, maar het gevallen blijven.”

De waarschuwing tegen de virtuele wereld, waar men ‘een nummer’ is en geen persoon, is vandaag de dag nog steeds relevant. Ook de politiek heeft hier last van: burgers worden behandeld als statistieken, als kiezers die gevangen moeten worden, niet als mensen die bediend moeten worden. En hoe vaak heeft marketing in het kerkelijk leven getuigenissen vervangen? Franciscus herinnerde ons eraan dat God van ons houdt zoals we zijn, zonder opmaak – en deze waarheid zou weerklank moeten vinden op straat en in parlementen.

Tijdens de WJD riep hij: “Iedereen, iedereen, iedereen!” Inclusie is geen slogan. Het is een missie. De Paus die naar de armen luisterde, die gevangenen bezocht, die met migranten huilde, wees op een Kerk waarin niemand wordt buitengesloten en op een maatschappij waarin niemand wordt achtergelaten. In Portugal zou dit moeten leiden tot een eerlijk beleid, behoorlijke openbare diensten en een cultuur van nabijheid en verantwoordelijkheid.

“Wie liefheeft, zorgt, rent en verheugt zich.” Francisco was een man van vreugde. Een vreugde die niet oppervlakkig is, maar diep, geworteld in God en in anderen. “Vreugde kan alleen missionair zijn, het kan niet individueel zijn,” zei hij. In de politiek, die vaak vol cynisme en tactiek zit, is deze vreugde van dienstbaarheid, deze vreugde met anderen, een tegengif. Datzelfde geldt voor ons maatschappelijk leven, dat vaak verarmd wordt door een louter kritische of passieve visie.

“Sta op en wandel met God”, zei hij ook. Portugal moet hier uitstijgen – uit ongeloof, uit apathie, uit verdeeldheid. En jij moet jouw eigen weg gaan: met waarden, met wortels, met visie. De dood van Francisco kan een keerpunt zijn, als we nederig kiezen wat hij ons nalaat. De paus die zei dat je alleen op iemand kunt neerkijken “om hem of haar te helpen opstaan”, laat ons het mooiste portret na van wat politiek zou moeten zijn: zorgzaam, verheffend, dienend.

Francisco ging weg. Het licht dat je hebt laten branden, blijft branden. Het is nu aan ons, als kerk en als samenleving, om dit niet te laten verdwijnen.