Vrijheid verontrust

Liberaal zijn in Portugal is een ongemakkelijke uitspraak. Een gebaar dat impliceert dat je controle vermomd als bescherming weigert, steun vermomd als empathie wantrouwt, en zelfstandig denkt in een land waar consensus bij de staat berust. Het is geen excentriciteit of klassenvoorrecht. Het is een rationele keuze: geloven dat individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en verdienste geen bedreigingen zijn, maar voorwaarden voor waardigheid.

Deze keuze, wanneer die van een jonge vrouw komt, wekt bijzondere verbazing. Het is niet ongebruikelijk om insinuaties te horen dat het een kwestie is van ijdelheid, opportunisme of intellectuele onderwerping aan een 'mannelijk' discours. Alsof vrouwelijke autonomie alleen legitiem is als die door de overheid wordt bepaald of door institutionele consensus wordt gelegitimeerd. Liberalisme is verontrustend omdat het dit script verscheurt.

In Portugal voelt liberaal zijn ongemakkelijk. Niet omdat het revoluties belooft, maar omdat het fantasieën verwerpt. In een land dat gewend is aan voogdij, wordt alleen al het idee om mensen te vertrouwen in plaats van de staat met sarcasme beantwoord. De keuzevrijheid in de gezondheidszorg verdedigen? "Jullie willen de NHS afschaffen." De structurele stijging van de overheidsuitgaven in twijfel trekken? "Jullie zijn tegen de armen." Het publieke debat in Portugal is een ritueel van karikaturen geworden. Men argumenteert niet langer, men labelt en annuleert. En liberalen zijn vaak het favoriete doelwit van monddoodmaking, wat zowel traditioneel links als rechts verontrust.

Maar leven in dit ongemak is precies wat de waarde van liberale ideeën bevestigt. De afwijzing van fiscale passiviteit. De eis van een staat die functioneert, niet slechts een die groeit zonder criteria. De verdediging van verdienste zonder verwijten. Vrijheid met verantwoordelijkheid. Het is geen kilheid. Het is de overtuiging om meer te eisen en een manier om in het land te geloven.

Portugal leeft gevangen in een soort paternalistisch progressivisme: het decriminaliseert abortus, maar houdt burgers afhankelijk. Het erkent het homohuwelijk, maar bestendigt economische structuren die autonomie onderdrukken. Hervormers in sommige gebruiken, conservatief in structuur. De staat wordt nog steeds gezien als een alomtegenwoordige entiteit: vader, voogd, rechter, redder. Het probleem is dat deze staat faalt in zijn beloftes. We hebben een instortende NHS en openbare scholen die op zijn minst falen. Het bestuurlijke apparaat straft degenen die proberen te creëren, te investeren of gewoon te handelen. Maar elke poging tot hervorming wordt als ketterij beschouwd. Afhankelijkheid is een deugd geworden. Voogdijschap is synoniem geworden met comfort. Het land weigert te veranderen omdat het liever hetzelfde blijft dan te moeten kiezen. En dit is waar het liberalisme ongemakkelijk wordt en breekt met geïnstitutionaliseerde inertie. Deze bijna sebastianistische gewoonte om te wachten op magische oplossingen is al ineffectief gebleken.

Liberalisme is geen manifest om de staat te ontmantelen. Het stelt voor dat de staat zich houdt aan wat hij moet doen en dat goed doet. Het individu vormt geen obstakel voor sociale rechtvaardigheid. Hij is het uitgangspunt. Respect voor de maatschappelijke volwassenheid van de burger, burgers als volwassenen behandelen: dat is geen barbaars neoliberalisme. Het is respect.

In Portugal wordt liberalisme nog steeds als een exotische import beschouwd. Maar het is niet nieuw. Noch radicaal. Locke, Stuart Mill, Hayek of Popper stelden geen wereld zonder regels voor, maar een samenleving waarin macht gerechtvaardigd en beperkt is. Liberaal zijn betekent onthouden dat vrijheid en mededogen geen tegenpolen zijn. Ze zijn onafscheidelijk. Wat het liberalisme echt stoutmoedig maakt, is niet de wens om de wereld opnieuw uit te vinden, maar juist het tegenovergestelde: geloven dat de samenleving verbetert wanneer individuele verantwoordelijkheid wordt gewaardeerd en niet wanneer mensen in één mal worden gegoten. De staat moet de meest kwetsbaren beschermen, jazeker, maar zonder alle burgers te infantiliseren.

Tegen de stroom in blijven zwemmen is geen heldhaftig gebaar. Het is een manier om niet op te geven, niet aan een abstract ideaal, maar aan een land dat des te groter wordt naarmate het minder afhankelijk is van constante overheidsinterventie en des te meer van de vrije moed van zijn burgers.