Deze LGBTQ+-archieven trotseren uitwissing, één herinnering tegelijk

Queer zijn betekent vaak dat je je ongezien voelt. "We komen uit een geschiedenis van uitwissing die zich niet alleen manifesteert in haatmisdrijven en discriminatie, maar ook in een gebrek aan representatie, symbolisch geweld en de afwezigheid van wettelijke bescherming", legt André Mere Rivera uit, directeur van het Queer Memory Archive of Peru (Archivo de la Memoria Marica del Perú).

Het project dat Mere leidt, maakt deel uit van een groeiende golf van samenwerkingsprojecten waarin Latijns-Amerikaanse LGBTQ+-gemeenschappen hun strijd en successen bewaren en delen. Ze digitaliseren foto's, verzamelen getuigenissen en bouwen databases op met brieven, persoonlijke herinneringen en andere objecten die dictaturen, censuur en stigmatisering hebben overleefd.

Leden van de gemeenschap struinen bibliotheken en kranten af en duiken diep in andere, meer conventionele archieven om te laten zien hoe hun identiteit ontkend is. Ze herdefiniëren ook het idee van een familiealbum en creëren alternatieve albums gebaseerd op netwerken van genegenheid. In hun handen wordt technologie gebruikt om herinneringen te bewaren, voor gemeenschappen te zorgen en gerechtigheid te eisen, terwijl oude vooroordelen weer oplaaien door de opkomst van extreemrechtse retoriek.

Sonia Beatriz Hernández had nooit gedacht dat ze ooit een computer zou gebruiken om herinneringen te digitaliseren waar zijzelf bij hoorde. Als transgender vrouw en senior leerde ze alles wat ze moest weten over het beroep van archivaris in haar huidige baan. Hernández maakt deel uit van het Trans Memoria Trans Argentina (Archivo de la Memoria Trans Argentina), een initiatief dat niet alleen de geschiedenis van gender- en seksuele dissidentie bewaart, maar ook anderen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied inspireert om hun eigen collecties te creëren.

"Het archief is ontstaan uit de behoefte om elkaar te vinden en te weten dat we leven", zegt María Belén Correa, oprichter en directeur van het Trans Memory Archive, het grootste project in zijn soort in de regio. Het is een ruimte die de strijd uit het verleden en de huidige eisen van transgemeenschappen samenbrengt.

"Het creëren van een archief is een manier om onszelf te situeren, om te laten zien dat we hier zijn, en dat we hier altijd al zijn geweest", zegt het Queer Memory Archive van Peru's Mere. "We zijn niet allemaal hetzelfde, we zijn geen lichamen, noch een idee dat uit het buitenland is geïmporteerd. We zijn hier al sinds de homo-erotische huacos [keramische voorstellingen van homoseksuele gemeenschap, gemaakt door de oude Moche- en Chimu-culturen van Peru]. We hebben hartverscheurende situaties meegemaakt en leven er nog steeds mee, die om gerechtigheid vragen. Haatmisdrijven mogen niet ongestraft blijven en er moeten herstelbetalingen worden gedaan."

Voor Aldri Covarrubias, beheerder van het Transmasculiene Geheugenarchief van Mexico (Archivo de la Memoria Transmasculina México), is deze strijd nog steeds gaande: "De uniformiteit die cisheteroseksualiteit probeert op te leggen, is niet echt. Herinnering is geen nostalgisch aspect van het verleden; het moet dienen als instrument om een pad te banen naar een plek met ruimte voor iedereen."

De golf die in Argentinië ontstond, stelt het idee van een gedeeld erfgoed ter discussie. Degenen die vandaag de dag nieuwe manieren verkennen om collectieve herinneringen te archiveren, proberen zowel privé als publiekelijk een stem te geven aan wat lange tijd is verzwegen of gestigmatiseerd. Hun inspanningen breken met simplistische en heteronormatieve representaties van gender, heroveren wat verborgen is gebleven en stellen de systematische vervolging van hun identiteit aan de kaak.

“Het idee voor het archief begon bij Claudia Pía Baudracco, die haar hele leven materiaal verzamelde: brieven, filmnegatieven, ansichtkaarten en souvenirs van haar reizen door Argentinië, de rest van Latijns-Amerika en Europa”, herinnert María Belén zich.

Carolina Nastri, de hoofdarchivaris van het project, legt uit dat Pía een baanbrekende transactivist was en een voortrekker in de strijd voor de Argentijnse genderidentiteitswet. Ze overleed enkele maanden voordat deze in 2012 werd ingevoerd. Haar collectie met persoonlijke en collectieve herinneringen kwam terecht bij Belén, een medeactivist en medeoprichter van de Vereniging van Travestieten, Transseksuelen en Transgenders in Argentinië.

Met die doos vol herinneringen als uitgangspunt organiseerde Belén verschillende tentoonstellingen.

"We kijken naar de Grootmoeders van de Plaza de Mayo als voorbeeld", legt María Belén uit. De organisatie werd in 1977 opgericht om kinderen op te sporen die waren ontvoerd tijdens de Argentijnse militaire dictatuur, die duurde van 1976 tot 1983. "Ze begon een archief op te bouwen in een context waarin de staat het op zich had genomen om alle bewijs van haar misdaden te vernietigen. Ze deden dat door zich te richten op de herinneringen van degenen die het overleefden."

Het Trans Memory Archive of Argentina begon als een besloten Facebookgroep waar vrienden uit de jaren 80 en 90 elkaar weer konden ontmoeten. Het was een succes en de digitale ruimte werd al snel gevuld met anekdotes, brieven en kronieken. Fotograaf Ceci Estalles stelde toen voor om "het verder uit te breiden dan alleen anekdotes", zegt Nastri.

De grote stap voorwaarts was de tentoonstelling This One Left, This One Was Killed, This One Died ( Esta Se Fue, a Esta La Mataron, Esta Murió ), met intieme portretten van vrienden in de gevangenis, ballingschap of anderszins afwezig. Al snel begon het team van het archief te dromen van een grotere aanwezigheid.

Tegenwoordig werkt Nastri samen met de beheerders van het archief, die doorgaans oudere, volwassen getuigen zijn van de geschiedenis van de gemeenschap, terwijl ze documenten archiveren, conserveren en digitaliseren. Voor hen is naar hun werk gaan een daad van verzet. In Argentinië hebben 9.000 mensen (in 2021) hun nationale identiteitsbewijs aangepast om hun genderidentiteit te weerspiegelen. Mensen tussen de 40 en 79 jaar vertegenwoordigden slechts 17 procent van dat aantal, en mensen ouder dan 60 slechts 4 procent.

Het Trans Memory Archief van Argentinië herbergt meer dan 100 documentaire collecties met 25.000 items uit de periode 1930 tot begin jaren 2000: foto's, film, audio-opnamen, brieven, brochures, posters, persberichten, politiedossiers, tijdschriftartikelen, identiteitsdocumenten en persoonlijke dagboeken. Het werk wordt gefinancierd door projecten, boekverkoop en maandelijkse bijdragen .

Op de website staan beelden uit haar kindertijd, ballingschap, activisme, brieven en ansichtkaarten, carnavalsvieringen, privéfeestjes, verjaardagen, sekswerk, het dagelijks leven, shows, portretten, en ook foto's uit het professionele leven van mensen. Het documentaire archief dat Pia heeft aangelegd, bevindt zich nu naast 40 andere soortgelijke archieven in Latijns-Amerika.

Eind juni, tijdens de Argentijnse winter, vertelt Hernández me in een videogesprek dat toekomstige generaties moeten weten over de repressie die zij hebben meegemaakt. Haar generatie heeft vervolging en intimidatie door de politie tijdens de dictatuur overleefd. Zonder dit archief, gelooft Nastri, zou niet alleen een cruciaal deel van de geschiedenis verloren gaan, maar zouden ook veel vreugdevolle momenten vergeten worden. "Deze gemeenschap heeft sterke familiebanden", legt ze uit. "Ze hebben een tragische geschiedenis, maar die delen ze op een heel vreugdevolle manier."

Covarrubias noemt de medewerkers van het Trans Memory Archive liefkozend zijn "Argentijnse moeders en grootmoeders". Ze brachten hem tot het besef dat, aangezien een dergelijk archief in Mexico niet bestond, hij degene moest zijn die het moest bouwen. "Het was essentieel om anderen zoals wij te vinden. Er zijn minder werken over transmasculiniteit dan over welke andere genderidentiteit dan ook," legt hij uit. Moe van het alleen maar teksten uit het Noorden te zien, besloot hij dichter bij huis te zoeken. Zo ontstond het eerste Transmasculine Memory Archive ( Archivo de la Memoria Transmasculina ) in Mexico.

Twee jaar later is de Spaanstalige collectie uitgegroeid tot acht dozen vol fanzines, flyers, foto's, grafische kunst en 50 boeken. Het bevat interviews met dragartiesten, schrijvers, fietskoeriers, onderzoekers, sekswerkers, biologen en gepensioneerden.

Covarrubias benadrukt dat hij de beperkingen van het archief begrijpt. "We gaan niet alles behandelen", zegt hij, terwijl hij de wens uitspreekt dat de inspanningen niet stoppen bij het archief dat hij heeft helpen opbouwen. Hij hoopt dat andere lokale archieven de geschiedenis van andere gemeenschappen in andere delen van het land zullen bewaren.

Aldri verzamelt en bewaart memorabilia, maar zoekt ook voortdurend naar nieuwe mogelijkheden om het archief aan te vullen. In bibliotheken en andere officiële collecties zoekt hij naar "het onuitgesprokene en het over het hoofd geziene". Wanneer pogingen om bepaalde verhalen het zwijgen op te leggen decennia hebben geduurd, kan het voelen als zoeken naar een speld in een hooiberg. "We hebben meer succes gehad op rommelmarkten, door mondelinge herinneringen te verzamelen en met overlevenden te praten", zegt hij. "We vinden misschien niet altijd iets, maar het is belangrijk dat we zoeken."

"Ik ben geen archivaris of historicus", zegt Mere van het Queer Memory Archive in Peru. Het is een gevoel dat door velen die bij deze archieven betrokken zijn, wordt gedeeld. Het wordt niet als een nederig excuus aangehaald, maar als onderdeel van een oproep om te bedenken hoe een andere aanpak, vrij van de beperkingen van de academische wereld, eruit zou kunnen zien. Ze stellen fundamentele vragen: Wat is archiveren? Wie archiveert er? Voor wie wordt het archief gecreëerd? Mere vertelt dat ook hij geïnspireerd raakte door het werk van het archief in Argentinië.

Het Peruaanse archief begon met officiële documenten over het LGBTQ+-leven die Mere had verzameld. Vervolgens schreef hij zijn vrienden aan met de vraag of ze de items die ze hadden gepubliceerd wilden delen. Tegenwoordig hebben ze boeken, flyers, posters, folders, speldjes, boekjes, borduurwerk en werk van queerkunstenaars zoals Javi Vargas, die ingaan op hiv, macht en autoriteit. Ze hebben ook kostuums bewaard van een korte film en memorabilia van een festival met de slogan "Make Peru Gay Again".

Mere leidt het archief, terwijl Fernando Correa het onderzoek coördineert en toezicht houdt op de methodologie van de interviews die ze hebben afgenomen om bepaalde plaatsen en momenten in de geschiedenis van de gemeenschap te documenteren.

"Praten over herinneringen kan een gevoelig onderwerp zijn in gemeenschappen zoals de onze, die vaak te maken hebben met geweld. Veel herinneringen draaien om het geweld dat we hebben meegemaakt en nog steeds meemaken, van discriminatie en moorden tot onjuiste voorstellingen in de media. Maar onze herinneringen zijn ook onze relaties, de banden binnen onze gemeenschappen en onze acties om voor elkaar te zorgen", zegt Mere.

In het Trans Memory Archive in Argentinië groeit het werk van de transvrouwen die de materialen catalogiseren elke dag. De items zijn divers: sommige zijn virtueel, sommige fysiek en sommige hybride. Ze zijn allemaal gebaseerd op een collectief geheugen, inclusief interviews met transgenders in verschillende formaten.

"Het landschap begint te veranderen als we toegang hebben tot archiefmiddelen en vervolgens mensen opleiden om andere soortgelijke ruimtes in heel Latijns-Amerika te creëren", zegt Belén.

Vanuit een ander deel van Zuid-Amerika, in het zuiden van het land, ontstaan andere artistieke oefeningen in het geheugen, zoals het Onbestaande Archief ( Archivo Inexistente ) van Felipe Rivas San Martín. De Chileense kunstenaar gebruikte kunstmatige intelligentie om een speculatief album samen te stellen van LGBTQ+-koppels uit de arbeidersklasse van Abya Yala (een inheemse naam voor Amerika), waarbij hij fictie gebruikte om de uitdagingen te benadrukken en te overwinnen die ontstonden door het gebrek aan documentatie aan het begin van de 20e eeuw.

Het Queer Memory Archive of Peru organiseerde samen met WikiAcción Perú trainingen over het gebruik van Wikipedia en Wikimedia Commons om berichten te plaatsen en afbeeldingen te uploaden van marsen, rolmodellen en gemeenschapsevenementen. Het werkt ook samen met de organisatie Ruta Colectiva aan een langlopend pride mapping-project: een kaart van buurthuizen, nachtclubs, ziekenhuizen, kerken en andere plekken die belangrijk zijn of zijn geweest voor de gemeenschap. Een soortgelijk initiatief is te vinden op de website van het Braziliaanse Bajubá Museum , waar een gezamenlijke kaart locaties markeert die verband houden met LGBTQ+ cultureel erfgoed.

Maar juist bij de verspreiding van hun verzamelde onderzoek zijn technologische ontwikkelingen belangrijker in deze nieuwe archiefgolf. Dit werd duidelijk tijdens het Eerste Latijns-Amerikaanse Trans Archives Congres, dat 21 zelfbeheerde projecten uit 14 landen in de regio samenbracht.

Veel projecten gebruiken sociale media om materiaal, evenementen en profielen te delen, en om hun processen, maatschappelijke eisen en prestaties te presenteren. Tegelijkertijd komen intimidatie en censuur ook voor op sociale media. Het komt vaker voor, voegt Covarrubias eraan toe, dat transmasculiene lichamen gecensureerd worden dan cisgenderlichamen.

Naast het verzamelen van archiefmateriaal en het gebruik van nieuwe technologie om persoonlijke verhalen te bewaren en te delen, begrijpen archieven hun plaats in de context van het dagelijks leven. Soms is het belangrijker om je te richten op materiële behoeften – huur, een operatie, hormonen voor een vriend – dan om een boek te kopen.

Nastri vertelt dat er in Argentinië eisen zijn voor wetgeving die transgenders herstelbetalingen biedt en hen het recht geeft op uitgebreide gezondheidszorg, zodat ze waardig ouder kunnen worden. "Zelfs onder democratisch bestuur hadden ze jarenlang niet dezelfde rechten als de rest van de bevolking", zegt Nastri. "Ze konden niet naar school onder de namen waarmee ze zich identificeerden, ze konden niet werken, ze raakten ontheemd en moesten manieren vinden om te overleven ondanks de vervolging door de staat."

"Ze leggen uit dat bepaalde aspecten van de huidige repressie en censuur waarmee deze gemeenschappen te maken hebben, doen denken aan de ervaringen die zij meemaakten toen zij jonger waren", voegt ze toe.

Covarrubias wijst erop dat "er in veel contexten behoefte is aan strijd voor sociale, herstellende, epistemologische en communicatieve rechtvaardigheid. Fascistische discoursen duiken wereldwijd weer op, en ze zijn niet altijd zo transparant over hun doelen als de Proud Boys. Fascisme neemt vaak subtiele vormen aan."

Hoe klein de inspanning ook is, de inzet van deze organisaties voor zichtbaarheid en het vastleggen van de geschiedenis van hun gemeenschappen is onlosmakelijk verbonden met de vraag naar rechtvaardigheid. De organisatie Letra S meldde dat er in de afgelopen drie jaar in Mexico 233 moorden hebben plaatsgevonden op mensen met diverse seksuele en genderidentiteiten: 87 in 2022, 66 in 2023 en 80 in 2024.

Ook in Peru is de situatie nijpend. De feministische lesbische organisatie LIFS heeft tussen 2014 en 2020 78 moorden op LGBTQ+-mensen in dat land gedocumenteerd. Momenteel erkent Peru het homohuwelijk niet. "De zaak van Las Gardenias [een LGBTQ+-bar waar in 1989 acht klanten werden vermoord], die plaatsvond tijdens de lange Peruaanse oorlog tegen linkse guerrillastrijders, is de enige die door de Waarheids- en Verzoeningscommissie is behandeld, maar het was niet de enige gewelddadige aanval uit die periode", merkt Mere op. "Mensen moesten vluchten, hun identiteit veranderen, hun familie achterlaten en hun leven opnieuw vormgeven. Dat is een vorm van geweld waaraan we zijn blootgesteld en waarvoor we geen enkele vorm van genoegdoening hebben gekregen."

"Als een plek waar we onze collectieve herinneringen vastleggen een museum wordt dat alleen nog maar spullen bewaart die van ons zijn, maar die niet deelt en niet proactief is in het vormgeven van het overheidsbeleid voor deze kwetsbare gemeenschappen, dan is het niets meer dan een leeg monument", aldus Mere.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door Wired en Español . Het werd vertaald door John Newton.