Een kijkje in de miljoenen kostende Jurassic-onderwereld: hoe oligarchen en de superrijken in een moordende race verwikkeld zijn om trofee-dinosaurusbotten - en criminelen er geld aan verdienen

Steven Spielberg zal voor altijd bekend blijven als de grote katalysator voor wat een snelgroeiende en controversiële superluxe markt is geworden.

De film Jurassic Park uit 1993 van de Amerikaanse filmmagnaat en de daaropvolgende franchise wekten een wereldwijde interesse in dinosaurussen op en zorgden voor een toename van de handel in fossielen.

En het is sindsdien niet meer gestopt. Stel je voor dat je een privéjet en helikopter hebt, een jacht met volledige bemanning aangemeerd in Zuid- Frankrijk , een originele lijntekening van Picasso... wat dacht je van een 125 miljoen jaar oud skelet van een dinosaurus als pronkstuk voor je marmeren hal?

Vorige maand bracht zo'n skelet meer dan $30 miljoen op in een biedingsgolf bij Sotheby's in New York. De opgezette jonge Ceratosaurus nasicornis – uit het Kimmeridgiaan, zo'n 150 miljoen jaar geleden – werd vóór de veiling geraamd op $4 tot $6 miljoen, deels omdat het een van de slechts vier bekende skeletten van de soort is en het enige juveniele exemplaar. Het lijkt op de Tyrannosaurus rex , maar is kleiner.

Het bieden begon met een bod van $6 miljoen en liep op tot de officiële verkoopprijs $30,5 miljoen bereikte, dankzij een anonieme koper. Er werd diep ademgehaald en de aanwezigen applaudisseerden toen de veilingmeester de hamer liet vallen – maar niet iedereen was er blij mee.

Voor Steve Brusatte, hoogleraar paleontologie en evolutie aan de Universiteit van Edinburgh , is het prijskaartje schokkend.

'Wie heeft zoveel geld om aan een dinosaurus uit te geven? Zeker geen musea of onderwijsinstellingen,' zegt hij. 'Hoewel ik blij ben dat de koper het skelet aan een museum uitleent, is het op dit moment slechts een vage suggestie. Mijn angst is dat het in de ether verdwijnt, in het landhuis van een oligarch of in een bankkluis, om waarde te vergaren als een zoveelste investering in de portefeuille van een hedgefonds.'

De heer Brusatte, een Amerikaan die gespecialiseerd is in de anatomie en evolutie van dinosaurussen, sluit zich aan bij zijn thema en zegt: 'Ik maak me zorgen over de negatieve gevolgen op de lange termijn voor musea en het verzamelen van fossielen. Dit fossiel was tentoongesteld in een particulier museum dat kampte met budgettekorten, en ze besloten het te verkopen. Wordt dit nu een strategie, nu musea proberen de financiën op orde te krijgen en hun dinosaurussen gewoon aan miljonairs verkopen?'

De heer Brusatte gelooft dat een wereld waarin dinosaurusskeletten binnen enkele minuten tientallen miljoenen dollars kunnen opbrengen op een veiling, een wereld is die de waarde van onderwijs en onderzoek niet begrijpt. Het is een overwinning voor de trofeeëncultuur.

'Deze verbazingwekkende skeletten worden speelgoed voor de superrijken, en in veel opzichten zijn ze dat al,' aldus de heer Brusatte.

Hij heeft een punt. Afgelopen juli haalde een dinosaurusfossiel met de naam Apex de krantenkoppen toen het voor 44,6 miljoen dollar werd verkocht bij Sotheby's. Het was daarmee de meest waardevolle veiling ooit.

De 150 miljoen jaar oude stegosaurus is ruim 3,3 meter hoog en ruim 8,2 meter lang van neus tot staart. Het skelet is bijna compleet en bevat 254 fossiele botten.

En wie was de koper? Niemand minder dan miljardair en investeerder Ken Griffin, oprichter en CEO van het gigantische hedgefonds Citadel. Maar tot grote opluchting van de wereldwijde paleontologische gemeenschap deed Griffin het eervolle gebaar en droeg het voor de komende vier jaar over aan het American Museum of Natural History, zodat het bestudeerd en openbaar gemaakt kon worden.

Dan is er nog de beroemdheidsfactor, die in het geval van Oscar-winnende acteur Nicolas Cage tegen hem opkwam. Hij betaalde in 2007 £185.000 voor een schedel van een Tyrannosaurus bataar (een neef van de T. rex ) nadat hij zijn mede-toneelspeler Leonardo DiCaprio had overboden, terwijl Russell Crowe, een andere bekende fossielenverzamelaar, vanaf de zijlijn toekeek.

Hoewel Cage de schedel kocht in een galerie in Beverly Hills en een echtheidscertificaat kreeg, bleek deze gestolen te zijn uit Mongolië. Acht jaar later werd de schedel teruggegeven aan de overheid aldaar.

De regels verschillen sterk van land tot land. In de VS zijn fossielen die op privéterrein worden gevonden eigendom van de grondeigenaar, maar in Groot-Brittannië is het de vinder die het mag houden, zolang de grondeigenaar toestemming geeft voor de zoektocht.

Lees meer

Aan de Jurassic Coast in Dorset mogen fossielen die op de kiezelstenen bij de waterlijn zijn gevonden – dit is kroonland dat toebehoort aan de monarch – zonder toestemming worden bewaard. Alles wat echter in de rotswand is ingebed, wordt beschouwd als eigendom van de eigenaar van het land boven de rotswand.

De regels zijn veel strenger in China, Mongolië, Brazilië, Italië en Frankrijk, waar waardevolle fossielen als nationale schatten worden beschouwd, ongeacht wie de eigenaar van het land is. Ook in Marokko zijn de regels streng, maar worden ze zelden gehandhaafd. Er zijn voorbeelden van fossielen die zijn gestolen van vindplaatsen die onder overheidsbeheer staan.

'We hebben in dit land een meldsysteem nodig waarbij je verplicht bent om wat je vindt aan te bieden aan een museum of andere publieke instantie, voor de prijs die de opgraving je heeft gekost,' zegt Dr. Susannah Maidment, hoofdonderzoeker op het gebied van fossiele reptielen bij het Natural History Museum in Londen.

Maar dat argument wordt niet serieus genomen door de legendarische Britse fossielenverzamelaar Steve Etches, die in 2016 met behulp van loterijgeld het Etches Collection Museum of Jurassic Marine Life oprichtte in Kimmeridge, Dorset.

'We hebben geen behoefte aan meer regels en voorschriften. Daar hebben we er in dit land al veel te veel van', zegt Etches. 'Er is niets mis met een open markt en als zeer rijke mensen hun geld willen uitgeven aan zeldzame fossielen, dan is dat prima. Ze belanden waarschijnlijk toch wel in een museum als de persoon dood is.'

Ook Brusatte is tegen verdere regulering: 'Het zou kunnen leiden tot meer zwarte markt.'

'Het is een lastige kwestie. Wat we echt nodig hebben is een culturele verandering, waarbij degenen die rijk genoeg zijn om dinosaurussen te kopen, deze aan musea doneren en de wetenschap steunen als vast onderdeel van het kopen van deze fossielen.'

Aan de kust van West Dorset erkent de 'Fossil Collecting Code of Conduct' de 'essentiële noodzaak dat fossielen worden verzameld', maar erkent ook 'dat het verzamelen op zo'n manier moet worden uitgevoerd dat iedereen die geïnteresseerd is in ons fossielenerfgoed tevreden is.'

Fossielenjagers worden verzocht eventuele bijzondere vondsten te registreren bij het Charmouth Heritage Coast Centre. Het fossiel blijft echter eigendom van de vinder.

De Britse interesse in fossielen gaat honderden jaren terug, maar vóór het einde van de 18e eeuw was er weinig begrip van wat ze waren. Ze werden vaak beschouwd als 'rariteiten'.

Het begin van de 19e eeuw bracht een enorme verandering teweeg, grotendeels veroorzaakt door het werk van Mary Anning, de beroemde paleontoloog en fossielenverzamelaar met een succesvol bedrijf in Lyme Regis, Dorset. Haar verhaal werd verteld in de film Ammonite uit 2020, met Kate Winslet als Anning en Saoirse Ronan als haar geliefde.

Een ander keerpunt kwam in 1997 toen Sotheby's een T. rex-fossiel genaamd Sue veilde voor maar liefst $ 8,4 miljoen, waarmee ze destijds het duurste fossiel ooit werd. Sue was bijna een compleet skelet – en niet zomaar een verzameling oude botten.

Sindsdien is de handel enorm toegenomen en tegenwoordig is de markt voor luxe fossiele brandstoffen miljarden dollars waard.

'Verzamelaars aan de top van de markt lijken op zoek te zijn naar 'statement pieces'', zegt dr. Mark Westgarth, hoogleraar geschiedenis van de kunstmarkt aan de Universiteit van Leeds. 'Grootschalige dinosaurusfossielen bieden nieuwe 'kunstverzamelaars' de mogelijkheid hun symbolische kracht te tonen.'

Maar het zijn niet alleen de superrijken die steeds meer geïnteresseerd raken in fossielen. Ik was toevallig een paar weken geleden aan de Jurassic Coast. Het regende zondag bijna de hele dag, maar Charmouth Beach (binnen het eerste natuurlijke Werelderfgoed van het land en langs de kust vanaf Lyme Regis) stond vol met mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden die de kustlijn afstruinden op zoek naar schatten, te midden van het getik van fossiele hamers.

'Meer regelgeving zou de interesse van mensen in fossielen temperen. Het zou de verbeelding niet op dezelfde manier prikkelen', zegt Grant Field, manager van het Charmouth Heritage Coast Centre. 'We krijgen nu meer dan 100.000 bezoekers per jaar en ze vinden elke dag waardevolle dingen. Het is een fantastische manier om mensen kennis te laten maken met de natuur.'

Dit alles doet denken aan de voorgestelde toeristische attractie van £80 miljoen aan de Jurassic Coast, ontworpen door Michael Hanlon, voormalig wetenschapsjournalist bij de Daily Mail. Met de steun van Sir David Attenborough – die de rol van beschermheer op zich nam – zou het museum worden gebouwd in een semi-ondergrondse kunstmatige grot in een 40 meter diepe steengroeve in Portland. Helaas overleed Hanlon in 2016 op 51-jarige leeftijd aan een hartaanval, en met hem stierf ook zijn zicht.

Ondertussen doet de handel in de fossielenwinkel onder het erfgoedcentrum goede zaken. Vergeet die enorme prijzen op veilingen, sommige kleine fossielen worden hier voor een pond of twee verkocht. Dan komt een vrouw binnen en ziet de stenen deurstopper van de winkel met kristallen erin verwerkt.

‘Zou ik dat kunnen kopen?’ vraagt ze, terwijl ze naar de steen wijst.

'Je mag hem gratis hebben. Er is nog veel meer waar hij vandaan komt,' zegt de winkelier, kijkend langs de Jurassic Coast die zich bijna 153 kilometer uitstrekt. 'Ik heb hem op het strand gevonden, zo'n 15 meter van de winkel.'