Ondanks alle angsten: de lockdown heeft geen gat in de kankerzorg geslagen

De COVID-19-pandemie zette de gezondheidszorg wereldwijd onder druk. Kort nadat de autoriteiten in maart 2020 lockdowns hadden ingesteld, begonnen zorgprofessionals zich zorgen te maken. Ze vreesden dat de verstoring van behandelingen en onderzoeken een negatieve impact zou hebben op de kankercijfers en de ontwikkeling van andere chronische ziekten.

Een recente meta-analyse van 245 studies uit 46 verschillende landen toonde zelfs aan dat het aantal kankerdiagnoses wereldwijd met bijna een kwart daalde tijdens de pandemie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat minder welvarende landen tijdens de pandemie te maken kregen met grotere beperkingen en vertragingen in de kankerbehandeling.

Zo is het aantal chemotherapiebehandelingen in landen met een gemiddelde welvaartsindicator, zoals Bangladesh, India en Pakistan, met 69 procent gedaald. Ter vergelijking: rijke landen zoals Frankrijk, België en Japan registreerden een daling van 23 procent in chemotherapie.

Soortgelijke cijfers waren eerder al berekend in een andere reviewstudie door een team onder leiding van Paolo Boffetta van de Universiteit van Bologna. De onderzoekers onder leiding van Boffetta identificeerden "agressieve risicovermijding" als een van de "waarschijnlijk belangrijkste redenen" voor de waargenomen daling van het aantal gediagnosticeerde kankergevallen.

"Mensen werden tegen bijna elke prijs opgeroepen om thuis te blijven", schrijven de experts in hun rapport. Als deze oproepen er echter toe zouden leiden dat mensen doktersbezoeken overslaan en daardoor niet tijdig hulp zoeken, zou de buitensporige risicomijding een nadelig effect hebben.

Een recent gepubliceerde analyse van meer dan 200.000 kankergevallen tussen 2017 en 2021 geeft Zwitserland het sein veilig. Gegevens van het Nationaal Kankerregister (NKRS) laten ook een daling van het aantal diagnoses zien tussen maart en mei 2020.

De jaarcijfers laten echter geen verschillen zien tussen de jaren vóór en na de pandemie. "De doktersafspraken die tijdens de lockdown werden afgezegd of gemist, zijn blijkbaar kort daarna opnieuw ingepland", zegt Katharina Staehelin.

De directeur van het NKRS legt ook uit dat de tijdelijke daling van het aantal kankerdiagnoses niets te maken heeft met het aantal COVID-gevallen. Hoewel COVID tijdens de tweede golf vaker voorkwam dan tijdens de eerste, liet de tweede golf "geen enkel signaal achter in onze data", aldus Staehelin.

De daling in het aantal diagnoses kan niet worden veroorzaakt doordat ziekenhuizen en dokterspraktijken overspoeld werden met Covid-patiënten en daardoor onvoldoende zorg konden bieden aan kankerpatiënten.

Het is daarom aannemelijker om het gebrek aan kankerdiagnoses tussen maart en mei 2020 toe te schrijven aan de opgelegde maatregelen. "En waarschijnlijk ook aan het feit dat de zorg zich eerst moest aanpassen", zegt Staehelin. "Tijdens de eerste golf waren mensen niet voorbereid; in de tweede golf keerden de normale gang van zaken waarschijnlijk in de meeste gebieden terug."

Om te onderzoeken of de lockdown een negatieve langetermijnimpact had op kankerpatiënten, onderzochten Staehelin en haar collega's de verdeling van tumorstadia op het moment van diagnose. Over het algemeen zijn tumoren die laat worden ontdekt, al in een vergevorderd stadium. Ze zijn daardoor moeilijker te behandelen en de prognose voor de getroffenen wordt somberder.

Gegevens uit het kankerregister geven aan dat er voor geen van de vijf bestudeerde kankertypen een verschuiving naar latere stadia heeft plaatsgevonden. De percentages vroeg en laat gediagnosticeerde gevallen van borst-, long-, colorectale, huid- en prostaatkanker bleven onveranderd voor, tijdens en na de pandemie.

Boffetta verklaart dit resultaat door te stellen dat kanker zich niet van de ene op de andere dag ontwikkelt. "Het duurt bijvoorbeeld meestal een jaar voordat een lokale tumor zich regionaal verspreidt", zegt de Italiaanse oncoloog. Een kleine vertraging speelt dus meestal geen rol in de tijd die nodig is om kanker te ontwikkelen.

Ook Staehelin interpreteert haar cijfers zo. "Onze analyse suggereert dat de onderbreking van de kankerzorg in dit land slechts kort was", zegt ze. "Zo kort dat het gelukkig geen significante impact had op de overlevingskansen van kankerpatiënten."

Over de gehele observatieperiode van 2017 tot 2021 namen de overlevingskansen van kankerpatiënten zelfs licht toe, zoals het team van Staehelin kon aantonen aan de hand van gegevens uit het kankerregister. "Deze trend, die al decennia aanhoudt, weerspiegelt de vooruitgang in de behandeling", aldus Staehelin.

Dat deze trend zich gedurende de jaren die door de pandemie werden gekenmerkt, zonder daling heeft voortgezet, is voor Staehelin een reden om "trots op Zwitserland" te zijn. In sommige Europese buurlanden zijn vanwege de langdurige maatregelen grote bezuinigingen op de kankerzorg doorgevoerd.

Hier waren de maatregelen voorzichtiger. Dit leidde tot een kleine verstoring, die overkomelijk bleek doordat huisartsenpraktijken en ziekenhuizen de gemiste afspraken in de daaropvolgende maanden konden compenseren. "Onze analyse heeft bevestigd hoe veerkrachtig en veerkrachtig ons zorgstelsel is", aldus Staehelin.