Dubbele nationaliteit: tussen paspoort en Europese identiteitskaart.

Portugal en Spanje en de koloniale echo's

Portugal en Spanje voelen nog steeds de gevolgen van de koloniale tijd. De twee Iberische landen zijn altijd gul geweest met nationaliteiten – soms zelfs buitensporig. Beide verlenen of accepteren relatief gemakkelijk een dubbele of meervoudige nationaliteit, vooral aan burgers van hun voormalige koloniën. Deze vrijgevigheid contrasteert sterk met het Japanse nationaliteitsbeleid, waar het vrijwel onmogelijk is om een ​​dubbele nationaliteit te hebben. Iedereen die een andere nationaliteit verkrijgt, moet afstand doen van zijn of haar Japanse nationaliteit. Of met Zwitserland, waar men jarenlang moet wonen, moet aantonen dat men geïntegreerd is, de taal vloeiend spreekt en geen ernstige misdrijven heeft gepleegd.

In deze landen is nationaliteit het resultaat van een reis naar verbondenheid, en niet een kortere weg.

De recente wet en de noodzaak voor consistentie.

De nieuwe nationaliteitswet, die eind 2025 door het Portugese parlement werd goedgekeurd, vereenvoudigt de procedure voor het verkrijgen van het staatsburgerschap voor mensen die legaal in Portugal wonen of hier geboren zijn en buitenlandse ouders hebben die daar langer dan vijf jaar wonen. Tegelijkertijd versterkt het de transparantiemechanismen in de procedures. Het is een belangrijke stap in de beschaving, maar het laat ook een open vraag: als iemand uit een ander land die Portugees is geworden, zijn nationaliteit kan verliezen door een rechterlijke uitspraak in geval van fraude, zou een geboren Portugees staatsburger deze nationaliteit dan niet ook kunnen verliezen door een gerechtelijk bevel in soortgelijke gevallen? Vooral wanneer hij zeer ernstige misdaden tegen de menselijkheid begaat of de basisbeginselen van de democratische rechtsstaat aantast? Misschien moeten we tenminste de moed hebben om de balans te bespreken tussen gelijke rechten en plichten voor iedereen, nieuwe en oude burgers, en voorkomen dat nationaliteit een privilege is zonder plichten. In geval van verlies van nationaliteit zou de beslissing moeten berusten bij een rechtbank die onafhankelijk is van de democratische rechtsstaat. En de uitspraak zou in gelijke mate moeten gelden voor iemand die dit jaar de nationaliteit heeft gekregen als voor iemand die deze al honderd jaar heeft.

Het gaat niet om het sluiten van deuren, maar om de vraag of nationaliteit een brug moet zijn die mensen verenigt, of slechts een bestuurlijk document.

De last van de oorlog en het gevoel van erbij horen.

De oorlog in Oekraïne laat zien dat je nationaliteit niet zomaar kiest, maar een kwestie van leven of dood. Rusland is een land binnengevallen dat het niet als soeverein erkent en heeft het zijn bestaansrecht ontzegd. Veel jongeren ontvluchten de verplichte militaire dienst, terwijl veel ouderen zich vrijwillig aanmelden om hun land, de taal van hun grootouders, hun huizen en de herinnering aan hun voorouders te verdedigen.

Mensen vechten niet voor de vlag of het volkslied, maar voor familie, voor hun broers en zussen, voor hun eigen thuis en voor de woorden die ze van hun voorouders hebben geërfd. Dat geeft betekenis aan nationaliteit.

Burgerschap, nationaliteit en het persoonlijke geval.

Kort voor mijn achttiende verjaardag, rond 1980, liet de Portugese politie me weten dat ik geen dubbele nationaliteit kon hebben. Ze zeiden dat ik er één moest kiezen. Ik weigerde. Ik gehoorzaamde de wet en nam dienst in beide legers – het Portugese en het Spaanse. Uiteindelijk werd ik door beide vrijgesteld: ik studeerde aan de universiteit en voldeed niet meer aan de leeftijdsgrens voor militaire dienst.

Mijn weigering om te kiezen was, onbewust, een kleine vorm van verzet tegen de aanhoudende invloed van twee dictaturen die mijn identiteit, die altijd al mijn identiteit was, wilden verdelen.

Dubbele nationaliteit en de tegenstrijdigheden ervan

Een dubbele nationaliteit kan kansen opleveren, maar ook misbruiken en tegenstrijdigheden. Sommige mensen slagen erin om met twee verschillende mensen in verschillende landen te trouwen, met aparte paspoorten. Anderen verklaren dat ze in armoede leven in één Europees land om sociale voorzieningen te ontvangen, maar dat ze in het andere land van hun nationaliteit onroerend goed of een bedrijf bezitten. Zelfs al zijn dit geïsoleerde gevallen, ze tonen aan dat er duidelijke regels moeten komen om te voorkomen dat een dubbele nationaliteit een instrument van gemak wordt.

De negen miljoen immigranten van het Iberisch Schiereiland

Tegenwoordig wonen er zo'n negen miljoen immigranten op het Iberisch Schiereiland. De meesten werken, dragen bij aan de economie, voeden kinderen op en omarmen de taal en cultuur volledig. Maar er zijn ook mensen die hun nationaliteit uitsluitend gebruiken om economische voordelen te behalen. Ik betoog dat dubbele nationaliteit alleen zou moeten bestaan ​​tussen landen van de Europese Unie of tussen landen die de euro als munteenheid gebruiken. De Europese Unie is bovenal een ruimte waar mensen vrij zijn, zich vrij kunnen bewegen, gelijke rechten hebben en collectief worden verdedigd.

Voor het toekennen van de Portugese of Spaanse nationaliteit aan burgers van buiten de Europese Unie zou objectief bewijs van een reële band vereist moeten zijn: een huwelijk of feitelijke verbintenis met een Iberische staatsburger, het bezit van een woning of een hypotheek op een Portugese of Spaanse bank, of een vast arbeidscontract in een van deze landen.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Als een buitenlander die de Portugese nationaliteit verkrijgt, deze onder verzwarende omstandigheden kan verliezen, dan is het ook rechtvaardig dat een geboren Portugees in extreme gevallen gestraft kan worden met het verlies van zijn nationaliteit – voor daden die de fundamentele beginselen van de democratische rechtsstaat schenden. Deze symmetrie is geen straf, maar een bewijs van democratische volwassenheid. Nationaliteit kan geen toevluchtsoord zijn voor straffeloosheid. Loyaliteit is de eerste vereiste om tot een land te behoren.

Epiloog: Europees zijn

Europeaan zijn betekent leven met een dubbele loyaliteit: aan de vrijheid en aan een gedeelde verantwoordelijkheid met andere Europeanen. De Europese Unie is de ideale ruimte om soevereiniteit te delen zonder identiteit te verliezen. Deze balans is alleen mogelijk wanneer rechten en plichten symmetrisch zijn. Dubbele nationaliteit mag geen schild zijn, maar een spiegel.

Portugal en Spanje zouden elkaar moeten zien als volwassen broers, die zich ervan bewust zijn dat nationaliteit niet alleen een paspoort is, maar een levend erfgoed – onderdeel van de ziel van een continent dat nog steeds in zichzelf gelooft.