TC, de legitieme paradox tussen de balk en de postzegel.

Alleen al het horen van de naam van de Rekenkamer doet sommigen trillen, zoals een bekende politicus, die niet thuishoort in de huidige politieke arena, zou zeggen. De Rekenkamer is in zekere zin een heilig ambt van overheidsinvesteringen geworden, een hoeder van de Europese euro, die overheidsfunctionarissen en lokale overheden ervan weerhoudt een doelpunt te vieren. Of dit terecht is of niet, zullen we zien.

De hoogste integriteit van de Rekenkamer staat niet ter discussie, is nooit ter discussie geweest en kan nooit ter discussie staan; eer zij haar, en veel heeft ondoorzichtige investeringen door de staat en haar instellingen verhinderd. We kunnen echter niet nalaten een ogenschijnlijke dubbele standaard te vermelden, hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door de herhaaldelijke onderinvestering die zo vaak voorkomt in het rechtssysteem van ons land.

De Rekenkamer heeft, met haar verdienste, legitimiteit en (bijna altijd) eerlijkheid, gediend als een belemmering voor de uitvoering van de begroting. Dit ging zo ver dat de wetgever, middels wet nr. 43/2024, de rol van de Rekenkamer bij het toezicht op de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan aanzienlijk heeft gewijzigd door een 'faciliterend' regime in het leven te roepen en de opschortende bevoegdheid ervan te beperken.

Het is bijna schandalig dat, in plaats van te proberen de problemen bij de wortel aan te pakken, in dit geval door middel van contractuele debureaucratisering, gekoppeld aan een moedige hervorming van het rechtssysteem door onder andere nieuwe magistraten aan te stellen, het regime voor visumaanvragen wordt gewijzigd op basis van louter indirecte omstandigheden, die naar mijn mening het wezen van het Hof verdraaien.

Het probleem is dat we niet eens meer proberen te verbergen dat we de zo gewenste, messiaanse hervorming van de rechtspraak willen doorvoeren in ruil voor simpele, geïmproviseerde oplossingen die vrijwel onvermijdelijk op de voorpagina's van de kranten zullen verschijnen, in de koppen, waar men zal lezen over het gebrek aan transparantie en de mogelijke begaan van misdaden of onrechtmatigheden in contracten.

Aan de andere kant hebben instanties als lokale overheden het uitschrijven van aanbestedingen al opgegeven, wetende dat het risico bestaat dat deze stagneren. Zoals de lezer weet, is dat ondenkbaar voor politici van vandaag. Zij verkiezen de middelmatigheid van werk dat vandaag wordt uitgevoerd en morgen wordt geopend. Zij leven van de schijn van uitgevoerd werk en niet van het (inhoudelijke) werk dat daadwerkelijk is uitgevoerd. Zij geven daarentegen de voorkeur aan eenvoudige directe benoemingen.

Bovendien wijst het jaarverslag over overheidsopdrachten op een toename van het aantal onderhandse gunningen: in 2024 waren dat er 18% meer. Het massale gebruik van onderhandse gunningen neemt exponentieel toe, waardoor het risico op vriendjespolitiek en contractuele ondoorzichtigheid toeneemt (zie verslag 28/2023 van de Europese Rekenkamer; Jaarverslag over overheidsopdrachten 2024).

Helaas kunnen de tentakels van de Rekenkamer deze zaken niet overzien, ondanks de bevoegdheden die wettelijk zijn vastgelegd in de LOPTC (Wet op de organisatie en werkwijze van de Rekenkamer).

Daarom is er dringend behoefte aan aanpassing van de vereisten voor voorafgaande toetsing en het vaststellen van een limiet, zowel qua bedrag als qua aantal directe aanpassingen, die een bepaalde publieke rechtspersoon kan doorvoeren. Het doel is dat directe aanpassingen de uitzondering worden, niet de regel.

Het paradigma is precies dit: de Rekenkamer (vanwege zowel materiële als juridische onbekwaamheid) blijft gefocust op het staatshoofd, op de veelbesproken miljarden euro's die door politici en het publiek zelf worden gecontroleerd, buiten de jurisdictie van de Rekenkamer om. Vaak belemmeren ze broodnodige investeringen en verzuimt ze investeringen van kleinere overheidsinstanties te voorkomen of zelfs maar te controleren, waar de kans op onregelmatigheden van nature groter is.

De Rekenkamer, die zoveel heeft bijgedragen aan het uitbannen van illegaliteit en het vergroten van de duidelijkheid bij de toewijzing van onze publieke middelen, heeft meer nodig. Realistisch gezien moet het Ministerie van Justitie echt terugkeren naar de Staatsbegroting: want wanneer verlamming de regel wordt en niet de uitzondering, en zolang de uitzondering van rechtstreekse aanbesteding geleidelijk de regel wordt, verliest het land. De Rekenkamer beschermt publieke middelen, maar het hele systeem eromheen moet worden herzien, anders blijven buitenlandse investeringen wegvluchten...